Masterclass-serie samenwerking formele en informele zorg in Amsterdam-Oost
Verslag bijeenkomst 4, 22 mei
Crisis, transitie, participatie en de tussenruimte
Kees Boersma is vandaag gastdocent. Hij is hoogleraar aan de VU en doet onderzoek naar cirismanagement en rampenbestrijding. Toen Kees begon in dit vakgebied werd er erg gedacht vanuit de formele/traditionele hulpverlening, inmiddels zijn we er achter gekomen dat dit de hele samenleving raakt. Dus crisismanagement gebeurt ook van onderop en informeel. Wat hebben formeel en informeel hierin aan elkaar?
Poly- en permacrisis
We zijn verschoven van het idee dat een crisis een abrupte gebeurtenis is, naar het idee dat er een permanent gevoel van urgentie en onvrede heerst. Dat noem je poly-crisis. Een voorbeeld hiervan is de toeslagenaffaire. Meerdere systemen in de samenleving zijn met elkaar verknoopt, en dit brengt samen grotere schade aan dan afzonderlijke kleinere crisesen. Een opstapeling van problemen. Daarnaast heb je ook een perma-crisis: Het gevoel van leven in systemen die niet in staat zijn alledaagse problemen het hoofd te bieden. Een langdurige periode van instabliteit en onveiligheid.
Crises zijn in toenemende mate complex en gaan vaak gepaard met maatschappelijke onrust, als je er niet goed mee weet om te gaan. Hier ligt het belang van ervaringsdeskundigheid. Burgers hebben ook een rol in het netwerk van crisisbestrijding. Denk aan de bottom-up hulp die op gang kwam na de aardbevingen in Syrië en Turkije. Er zit een verschil in aanpak in hoe overheden met crises omgaan, en hoe burgers met crises omgaan. Dit kan botsen en polarisatie dreigt. Hoe kan je op een inclusieve manier met crisissituaties omgaan? En wordt er niet te vaak het label “crisis” geplakt op situaties? Wat is de grondoorzaak? En is dat niet gewoon de uitkomst van gefaald beleid? Niet iedereen heeft baat bij om crises op te lossen: denk aan consultants die verdienen aan de toeslagenaffaire.
Hoe kunnen we hier antwoord op geven? Het maatschappelijk middenveld is veranderd: ontzuiling en lokaal. Van de systeemwereld moeten we naar de leefwereld toe. Hier komt de tussenruimte kijken, die zit tussen deze twee werelden in. In de tussenruimte komt vernieuwing van onderop tot stand. Hoe dat gebeurt is niet te voorspellen, dat is per gebied/locatie/situatie anders. Maar feit is dat mensen actief worden in crisissituaties, ook al weet je van te voren niet hoe dat gaat gebeuren.
Van crisismanagement naar transitiemanagement
Hoe kunnen we als samenleving (overheid én burgers) samen nadenken over transities? De gedachte van transitiemanagement is: Crises zijn geen externe problemen die ons overkomen, maar situaties die in het systeem zelf zijn gecreerd. Bij een crisis lopen we tegen grenzen aan die door het systeem zelf zijn gebouwd. Hoe doorbreek je dit? Verandereingen zullen niet uit de systeemwereld komen, maar van onderop. Dit wordt wel het hervormen van het “regime” genoemd. Van optimalisatie moeten we naar creatieve oplossingen.
